PFZW blog

Zijn gepensioneerden het meest de pineut?

Het is een gezelschapsspel in het debat over de toekomst van ons pensioenstelsel: wie bloedt er het meest doordat pensioenfondsen financieel niet gezond genoeg zijn? Zijn dat de gepensioneerden of de (jongere) werknemers van nu?

Een trouwe lezer van dit blog vroeg mij afgelopen week eens wat meer aandacht te geven aan de gepensioneerden. Want, zo stelde hij: “De gepensioneerden zijn (…) het meest de pineut. Zij zijn namelijk de afgelopen tien jaar het meest de klos, in die zin dat ze concreet elk jaar minder geld in handen hebben gekregen (…)”.

De lezer heeft volkomen gelijk als hij zegt dat gepensioneerden al jarenlang in hun portemonnee voelen dat de meeste Nederlandse pensioenfondsen er niet goed voorstaan. Bij PFZW zijn de pensioenen weliswaar niet verlaagd, maar wel al lange tijd bevroren. En dat doet gepensioneerden pijn, want tegenover die bevroren pensioenen staan stijgende prijzen. De optelsom: minder koopkracht. En dat al jarenlang.

Wat mij betreft is een goed pensioen een pensioen dat juist wél meestijgt met de oplopende prijzen. Dat pensioen kunnen we al jarenlang niet leveren. Dat is een van de redenen waarom ik vind dat het tijd is voor een hervorming van ons pensioenstelsel.

Inleg versus uitkering
Gepensioneerden zijn dus zeker de pineut van de huidige situatie. Maar zijn zij ook het méést de pineut, zoals de lezer stelt? Die stelling durf ik niet aan. Want als je de oudere en jongere generaties gaat vergelijken op het punt van ingelegde premies tegenover uitgekeerde pensioenen, dan komen de ouderen er juist béter van af dan jongere generaties.

Hoe dat komt? Werknemers van nu genieten korter van pensioen, omdat ze stukken langer moeten doorwerken dan de huidige generatie gepensioneerden. Én de werknemers van nu betalen veel meer premie dan werknemers vroeger deden. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft een grafiekje  waarin de stijging van de pensioenleeftijd zichtbaar is. In 2002 gingen Nederlandse werknemers met pensioen op een gemiddelde leeftijd van 61 jaar. Vorig jaar was dat gemiddeld op 65-jarige leeftijd, vier jaar later dus.

En de premie? In 2002 bedroeg die bij PFZW in totaal 10,2% (voor ouderdomspensioen en Flex-pensioen samen). Nu is dat 23,5%. Dat is dus meer dan twee keer zoveel. Werknemers betalen nu dus veel meer dan vroeger gebruikelijk was, én werken langer door.

Lusten en lasten
De huidige generatie gepensioneerden krijgt, afhankelijk van de persoonlijke situatie en het jaar van pensionering, iedere ingelegde euro premie vier, vijf of zelfs zes keer terugbetaald. Wie nu nog werkt, kan misschien, afhankelijk van de economie, rekenen op drie keer de inleg terug. Nog steeds een goede deal, maar niet meer de goudgerande uitkomsten van vroeger.

Dus wie is de pineut? Ik denk dat we allemaal profiteren van het beste pensioenstelsel ter wereld. En dat we allemaal, jong én oud, ons steentje bijdragen om dat stelsel gezond en toekomstbestendig te houden. De ene groep voelt dat direct in de portemonnee, de andere groep betaalt elke maand stukken meer dan vroeger en krijgt daar minder pensioenjaren voor terug. Zo delen we samen de lusten én de lasten.

Peter Borgdorff
Directeur PFZW

Rekenen we ons arm?

Op mijn blog van vorige week, over de maatregelen van minister Koolmees om pensioenverlagingen in 2020 te voorkomen, kreeg ik talloze reacties van lezers. De teneur: pensioenfondsen rekenen zich arm met de lage rente, wij zouden daar onvoldoende tegen strijden, de gemiste indexaties van de afgelopen jaren doen meer schade dan een eenmalige korting én ik reageer te weinig op vragen en opmerkingen over dit onderwerp.

Om met dat laatste te beginnen: helaas lukt het mij niet om op alle vragen en opmerkingen onder dit blog te reageren. Maar uw bijdragen worden gelezen en ik gebruik ze vaak als input voor een nieuw blog. Niet voor niets zijn de lage rentestand en mijn ideeën daarover de laatste jaren het meest besproken onderwerp op deze plek. 

Arm rekenen
Dan de inhoud. Moeten wij ons arm rekenen? Het antwoord is simpel: ja. Met de huidige extreem lage rentestand dwingen de regels ons te doen alsof we de komende 50, 60 of 70 jaar nauwelijks rendement maken op onze beleggingen. Vanwege dat afgedwongen overdreven pessimisme, mogen wij uw pensioen al jarenlang niet verhogen en dreigen zelfs verlagingen. Misschien niet in het jaar 2020, maar als er niets verandert wel weer in 2021.   

Even los van de rol die de Europese Centrale Bank speelt in de lage rentestand, ben ik al lang een voorvechter van een andere rekenmethodiek. Om een eenvoudige reden: pensioen kent risico’s. Dat weten we inmiddels allemaal. Als we dat erkennen, is het raar om te moeten rekenen met een rente die per definitie ontkent dat deze risico’s er zijn. Het is meten met twee maten. Ik ben dus voor een andere rekenmethode. Dat laat ik weten aan iedereen die het horen wil, ook in politiek Den Haag. Op die manier proberen we te strijden voor uw belang.

Afscheid van schijnzekerheid
Dat standpunt betekent wel dat we ook pleiten voor een hervorming van ons pensioenstelsel. Nu is dat gebaseerd op schijnzekerheid, die buitengewoon kostbaar is. Wij willen toe naar een pensioenstelsel dat die schijnzekerheid vaarwel zegt. Dan kunnen pensioenen sneller groeien als het goed gaat met de economie. En, dat is de andere kant van het verhaal, ze kunnen ook sneller dalen als het slecht gaat. Wij denken dat dit uiteindelijk een beter pensioen oplevert dan nu het geval is. Want nu profiteert u al vele jaren niet van economische hoogtijdagen, omdat we het pensioengeld gedwongen op de plank moeten laten liggen vanwege de lage rente. En op dat vlak ben ik het hartgrondig eens met de reacties op mijn blog van vorige week: de misgelopen indexaties zijn de afgelopen jaren een sluipmoordenaar, die meer schade doet dan een eenmalige pensioenverlaging. We moeten dus toe naar een pensioen dat weer kan meebewegen met de economie. Zonder ons rijk te rekenen, want we weten niet wat de toekomst brengt. Maar zéker ook zonder ons arm te rekenen.

Peter Borgdorff
Directeur PFZW

Goed nieuws

De kans dat de pensioenen volgend jaar omlaag moeten, is deze week een heel stuk kleiner geworden. Dat is goed nieuws. Ook goed nieuws, vooral voor werkenden en werkgevers: de premie bij PFZW gaat volgend jaar niet omhoog en de pensioenopbouw blijft gelijk.

Vorige week schreef ik hier al dat er een sprankje hoop gloorde vanuit Den Haag. Die hoop werd deze week bewaarheid met een brief van minister Koolmees aan de Tweede Kamer. Gisteren debatteerden de Kamerleden die over pensioenen gaan met de minister. De voorstellen van de minister om in het komende jaar “onnodige” verlagingen van pensioenen te voorkomen, konden (ondanks de nodige kritiek van sommige oppositiepartijen) rekenen op voldoende brede steun.

Dat betekent dat de kans klein is geworden dat PFZW de pensioenen volgend jaar moet verlagen. Wanneer onze dekkingsgraad op 31 december van dit jaar hoger is (of gelijk is aan) 90%, dan ontspringen we de dans. Eind oktober was onze dekkingsgraad 94,1%. Sindsdien is deze nog licht gestegen. Dat gaat dus de goede kant op. 

We pleitten in Den Haag al langere tijd voor het niet te strikt vasthouden aan de “oude” regels, nu we bezig zijn met een hervorming van het Nederlandse pensioenstelsel. We juichen de maatregel van de minister dan ook toe.  

Aan het werk
Dat de dreiging van een pensioenverlaging afneemt, is vooral voor onze gepensioneerden goed nieuws. Een verlaging raakt weliswaar iedereen, ook de mensen die nog werken, maar gepensioneerden voelen het direct in hun portemonnee. Toch is het niet zo dat met deze maatregelen van de minister alle problemen ineens als sneeuw voor de zon verdwijnen. Zoals ik vorige week al schreef, is er nu niet opeens geld bijgekomen en kampen we ook nog steeds met een extreem lage rente.

Om ons pensioen klaar te maken voor de toekomst is een hervorming dan ook nog steeds dringend nodig. Het opschorten van de dreigende verlagingen zorgt nu wel voor rust in de polder, zodat er hard en in goede sfeer doorgewerkt kan worden aan de hervormingen. Daar is nog veel ingewikkeld werk te verzetten. Ik hoop dat de rust die er nu is, niet de urgentie van hervormingen minder maakt. Want dan zitten we in de zomer van 2020 misschien opnieuw aan te kijken tegen een dreigende pensioenverlaging. Gelukkig lieten ook de minister en de Kamerleden gisteren weten dat er geen tijd verspild moet worden.

Peter Borgdorff
Directeur PFZW

Een sprankje hoop

Vandaag publiceren we onze dekkingsgraad (de thermometer voor onze financiële gezondheid) van eind oktober. Die dekkingsgraad is de afgelopen maand wat verder opgekrabbeld, en staat nu net bóven de kritische grens waaronder een verlaging van de pensioenen dreigt. Het is maar een dagkoers, maar het geeft wel een sprankje hoop. En er waren deze week nog meer hoopvolle geluiden.

Dat onze financiële gezondheid wat verbetert, maakt op korte termijn de kans op een verlaging van de pensioenen kleiner. Voor een verbetering op de lange termijn is er meer nodig: een hervorming van ons pensioenstelsel. Daarover werd vlak voor de zomer een pensioenakkoord op hoofdlijnen gesloten. De dreigende pensioenverlagingen maken de uitwerking van dat akkoord echter buitengewoon ingewikkeld. Daarom lieten werkgevers, vakbonden en verschillende politieke partijen minister Koolmees de afgelopen weken weten, dat ze een oplossing willen om onnodige verlagingen te voorkomen. Want, zo stelden ze: onderhandelen over een nieuw pensioenstelsel en tegelijkertijd de pensioenen verlagen op basis van de oude regels in deze bijzondere economische omstandigheden, is een slecht idee. Dat ben ik met ze eens.

Spannende dagen
Volgende week, op donderdag 21 november, vergaderen de Tweede Kamerleden die over pensioenen gaan met minister Koolmees. De minister heeft aangekondigd dan met voorstellen te komen over hoe hij om wil gaan met de dreigende pensioenverlagingen. Kranten, radio en tv berichtten deze week dat de minister volgende week inderdaad met een oplossing komt. Hij zou er voor willen zorgen dat de kans op een pensioenverlaging in 2020 een heel stuk kleiner wordt. Of die berichten kloppen? Volgende week weten we wat de minister precies van plan is. Het worden dus spannende dagen.

Als een pensioenverlaging in 2020 al van de baan zou zijn, dan is dat nog geen oplossing voor de lange termijn. Er wordt niet opeens extra geld getoverd voor de pensioenen. En de problemen waar we nu mee kampen, verdwijnen ook niet vanzelf. De lage rente, het feit dat we steeds langer leven, het groeiende aantal zzp’ers zonder pensioen, de enorm dure schijnzekerheid van ons huidige pensioenstelsel: daar verandert niets aan. Die problemen kunnen alleen worden aangepakt met een grondige hervorming van ons pensioen. Maar ik vermoed dat de onderhandelingen daarover wel wat makkelijker worden als er geen zwaard van Damocles - in de vorm van dreigende verlagingen – meer boven hangt.  

Peter Borgdorff
Directeur PFZW

Fit

Deze week was er weer de jaarlijkse Pensioen3Daagse, een landelijk initiatief van overheid, pensioenfondsen en verzekeraars om mensen te stimuleren even stil te staan bij hun pensioen. Ook PFZW deed weer mee.  

Tijdens de Pensioen3Daagse lanceerden we de drie korte en eenvoudige tests, die je in een minuutje kunnen helpen te bepalen of je op weg bent naar een goed pensioen, én of je daar fysiek en mentaal fit van kunt gaan genieten. Geen raketwetenschap, maar een laagdrempelige en ludieke manier om mensen te helpen bij het nadenken over hun oude dag. Want dat gaat over méér dan alleen financiële fitheid.

Massage, smoothie, goed gesprek
De afgelopen dagen trokken we door het land om het gesprek met onze deelnemers aan te gaan en onze tests onder de aandacht te brengen. We stonden met een kraampje in de bedrijfsrestaurants van drie ziekenhuizen: het Jeroen Bosch Ziekenhuis (Den Bosch), Haaglanden MC (Den Haag) en het Martini Ziekenhuis (Groningen). In totaal bezochten zo’n duizend verpleegkundigen, artsen, fysiotherapeuten, schoonmakers, doktersassistenten, laboranten, administratief medewerkers, diëtisten, operatieassistenten en vele andere werknemers onze kraam. We boden ze naast onze tests drie zaken: een gezonde en lekkere smoothie, een korte maar verkwikkende stoelmassage én een goed gesprek. Een filmpje van ons bezoek aan Haaglanden MC vindt u hier.

Losse schouders
Wat hebben een smoothie en een stoelmassage met pensioen te maken? Niet zo veel natuurlijk, maar ze staan symbool voor het eerdergenoemde fysiek en mentaal fit zijn. Die fitheid is voor mensen die werken in de zorg lang niet altijd vanzelfsprekend. Want lange dagen en zwaar lichamelijk én geestelijk werk laten hun sporen na. Behalve de symboliek, boden de massage en een gezond drankje ons ook de mogelijkheid om in gesprek te raken met de ziekenhuismedewerkers. Want zonder aanleiding praten over een moeilijk onderwerp als je pensioen, dat doen de meeste mensen niet. Met losse schouders na een korte massage gaat dat beter, merkten wij de afgelopen dagen.

Ver-van-mijn-bed
Vooral veel jongere werknemers zien pensioen als een ver-van-mijn-bed-zaak. Pensioen is iets voor oude mensen, vinden zij. En aan oud worden denk je liever niet als je net begonnen bent met werken. En waarom zou je ook stilstaan bij iets dat nog tientallen jaren ver weg is? Bovendien, je pensioen is via je werkgever toch gewoon vanzelf goed geregeld?

Jonge gezinnen
Het is waar: wie in de sector zorg en welzijn in loondienst werkt, heeft een automatisch geregeld pensioen waar je weinig omkijken naar hebt. Tóch is het verstandig er zo af en toe even bij stil te staan, zeker ook voor jongeren. Dit jaar was het centrale thema van de Pensioen3Daagse het nabestaandenpensioen. Dat is juist ook voor jongeren een belangrijk onderwerp. Want als een van de partners in een jong huishouden noodlottig wegvalt, is naast het intense verdriet ook de financiële klap vaak groot. Dan kan een nabestaandenpensioen die kant van het drama helpen verzachten. Maar in sommige gevallen moet je daar wel zelf even wat voor regelen. Voor het te laat is.

Peter Borgdorff
Directeur PFZW

Doorwerken of zo snel mogelijk stoppen?

We moeten allemaal langer doorwerken dan we vroeger deden. Omdat we langer leven en dus langer van pensioen genieten, is langer doorwerken nodig om ons pensioen betaalbaar te houden. Maar wat vinden de mensen die werken in de sector zorg en welzijn daarvan? Werken ze ook écht langer door, of stoppen ze zo vroeg mogelijk? En wat zijn de redenen om al dan niet door te werken? We vroegen het meer dan 3.000 mensen die net met pensioen zijn of daar nog een paar jaar vanaf zitten.  

De redenen dat een deel van de mensen in de sector zorg en welzijn graag wat langer blijft werken, zijn misschien niet verrassend. Een hoger inkomen en de contacten met collega’s en patiënten of cliënten worden het meest genoemd in ons onderzoek. Ook de voldoening en de uitdaging die het werk brengt en de zinvolle maatschappelijke bijdrage van het werk, staan hoog op het lijstje.

Werkdruk
Mensen die juist wél eerder willen stoppen met werken, noemen natuurlijk andere argumenten. De belangrijkste reden om te stoppen is de toegenomen werkdruk. Maar liefst de helft van de werkenden vanaf 60 jaar wil zo snel mogelijk met pensioen. Bijna de helft van die groep noemt daarbij de werkdruk als belangrijkste factor. Bijna een kwart noemt ook de kwaliteit van het management en de organisatie als reden om te willen stoppen.

Fysiek en mentaal zwaar
Ongeveer een kwart van de mensen die meededen aan het onderzoek, gaf aan dat de fysieke én mentale belasting te hoog werden om nog langer door te werken. Sommigen voelen zich versleten en merken dat hun mentale weerbaarheid minder is geworden. Een van de mensen die onze vragenlijst invulde formuleerde het zo: “I.v.m. bezuinigingen moesten we met minder personeel ook nog eens meer werkzaamheden verrichten. Mijn geestelijke en lichamelijke gezondheid gaat voor, dus dan maar financieel achteruitgaan.”

Prettige contacten en voldoening
Ondanks het zware werk en de werkdruk, zegt toch nog driekwart van de werknemers dat het werk nog is vol te houden. De prettige contacten die ze op de werkvloer hebben, maken voor hen het zware werk goed. Ongeveer een derde van de mensen die met pensioen zijn gegaan, had zelfs liever nog wat langer doorgewerkt, bij voorkeur in deeltijd. Wat dat betreft spreekt het boekdelen dat maar liefst de helft van de gepensioneerden vrijwilligerswerk doet. Dat tekent ook de maatschappelijke betrokkenheid van de mensen die werken in de sector.

Maatwerk
Iedereen die werkt in de sector weet het: de arbeidsmarkt is krap. Veel organisaties hebben een tekort aan personeel, waardoor de al aanwezige werkdruk nóg verder oploopt. Dat leidt weer tot meer ziekte-uitval en arbeidsongeschiktheid. Dan dreigt een neergaande spiraal te ontstaan.

Uit ons onderzoek blijkt dat een verlaging van de werkdruk mensen langer aan het werk kan houden. Daardoor kan er wat meer ontspanning komen op de krappe arbeidsmarkt, waardoor de werkdruk nog verder kan dalen. Maar we zien in ons onderzoek ook dat één standaardoplossing om mensen langer aan het werk te houden niet bestaat. Oplossingen kunnen schuilen in bijvoorbeeld de aard van het werk, in minder uren werken, of in het verlagen van de administratieve lasten. In het bieden van individueel maatwerk ligt een belangrijke taak voor werkgevers. Want uiteindelijk zijn óók zij erbij gebaat om de meest ervaren werknemers in de sector zo lang mogelijk te behouden.

Peter Borgdorff
Directeur PFZW

Een ranglijst die prikkelt: wie is duurzaamheidskampioen?

Elf jaar lang voerde PFZW de lijst aan van Nederlandse pensioenfondsen die het meest duurzaam beleggen. Vorige jaar stonden we op de tweede positie. En gister, toen de nieuwe lijst gepubliceerd werd, bleek dat we nu op plaats drie staan. Betekent dit dat we minder duurzaam zijn gaan beleggen? Nee. Het betekent wel dat andere fondsen een inhaalrace zijn gestart. Dat juich ik toe.  

Allereerst feliciteer ik ABP, het grootste pensioenfonds van ons land, met de eerste plek op de lijst, voor het tweede jaar op rij. Wij weten als geen ander fonds dat bovenaan de lijst komen hard werken is, en aan de top blijven al helemaal.

Lat ligt hoger
De lijst wordt jaarlijks opgesteld door de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO). Bij het onderzoek wordt gekeken naar de vijftig grootste Nederlandse pensioenfondsen, samen goed voor 92% van al het Nederlandse pensioengeld. Het onderzoek kijkt niet alleen naar het beleid van pensioenfondsen, maar ook hoe dit beleid in de praktijk uitpakt en hoe transparant daarover verslag wordt gedaan. De VBDO concludeert al een aantal jaren op rij dat de fondsen steeds meer en beter maatschappelijke verantwoord beleggen. Daarom legt de vereniging bij het jaarlijkse onderzoek de lat nu wat hoger. Dat zorgt voor licht lagere scores bij een deel van de fondsen, ondanks de verdergaande verduurzaming.

Van elkaar leren
Duurzaam beleggen is geen wedstrijd, maar toch is zo’n jaarlijkse ranglijst nuttig. Het prikkelt fondsen om beter te presteren, omdat het natuurlijk leuker is bovenin te eindigen dan onderaan te bungelen. De lijst zorgt er ook voor dat we makkelijker van elkaar kunnen leren, doordat duidelijk is wie nog veel te leren heeft en waar die lessen kunnen worden afgekeken. Zo stimuleert de ranglijst de ontwikkeling van duurzaam beleggen. Je ziet daardoor dat de verschillen tussen pensioenfondsen, zeker in de top van de lijst, steeds kleiner worden.

Water, gezondheidszorg, klimaat en voedsel
Bij PFZW leggen we binnen ons beleid voor duurzaam beleggen de nadruk op een aantal thema’s, waaronder klimaat, waterschaarste, gezondheidszorg en voedselzekerheid. Binnen die thema’s zoeken we naar beleggingen die een goed rendement opleveren voor uw pensioen én bijdragen aan een betere wereld. Meer over die keuzes vindt u op onze website, die we momenteel aan het vernieuwen zijn. Een mooie gelegenheid om een kijkje te nemen! 

Peter Borgdorff
Directeur PFZW

Kunnen we wat leren van de Denen?

Nederland en Denemarken wisselen elkaar de laatste jaren af als wereldkampioen pensioenen. Volgens internationaal onderzoek hebben de Denen en wij het beste pensioen van de wereld. Maar het gekke is: in ons land staat het vertrouwen in het pensioenstelsel onder grote druk, terwijl de Denen volop vertrouwen in hún pensioen. Waar komt dat verschil vandaan?  

Onlangs las ik een interessant artikel in vakblad Pensioen Pro over het verschil tussen ons en de Denen. In Nederland zijn ouderen ontevreden over het feit dat hun pensioen al jarenlang bevroren en soms zelfs verlaagd is. Tegelijkertijd maken jongeren zich zorgen of er straks, als zij aan de beurt zijn, nog wel geld voor hun pensioen is. De Denen hebben weinig last van die zorgen en ontevredenheid. Toch worstelen ze met dezelfde problemen, zoals de lage rente, een onrustige economie en een stijgende levensverwachting. Hoe doen ze dat?

We lijken op elkaar
De Denen kennen net als wij voor de meeste werknemers een verplicht aanvullend pensioen, bovenop het staatspensioen. Dat pensioen is, ook net als bij ons, collectief geregeld door werkgevers en werknemers. En zowel Nederland als Denemarken hebben de pensioenleeftijd flink verhoogd en laten die de komende jaren verder stijgen.

Belangrijk verschil: geen beloftes
Op het gebied van pensioen lijken we dus wel wat op de Denen. Maar er is ook een belangrijk verschil: de Denen werken met persoonlijke pensioenpotjes. De premie die je samen met je werkgever betaalt, wordt daar in een eigen pot gestort. Daardoor kan iedereen precies zien hoeveel aan premie is betaald en hoeveel er is bijgekomen door beleggingsopbrengsten. De Denen krijgen géén beloftes voorgeschoteld over het pensioen dat ze aan het einde van de rit gaan ontvangen. Ze krijgen alleen prognoses, waarvan voor iedereen duidelijk is dat die onzeker zijn. Door het ontbreken van beloftes, is er ook geen teleurstelling. En doordat iedereen kan zien hoe zijn geld groeit, is er nauwelijks wantrouwen. Wat pensioendeelnemers in Denemarken ook bevalt, zijn de ruime keuzemogelijkheden die ze hebben. Ze kunnen kiezen tussen verschillende beleggingsrisico’s én ze mogen een deel van hun pensioen in één keer opnemen als ze met pensioen gaan. Dat laatste wordt in Nederland ook mogelijk, als het aan de onderhandelaars ligt die eerder dit jaar het pensioenakkoord sloten.

Leren
De Denen zijn tevreden over hun pensioen. Vind ik daarom dat we hier ook maar moeten overschakelen op persoonlijke pensioenpotjes? Nee. Maar we kunnen wel leren van de Deense aanpak. Ons systeem was altijd gebaseerd op harde pensioengaranties. Die garanties zijn bijzonder duur en kunnen desondanks in moeilijke tijden niet worden nagekomen. Teleurstelling is daardoor ingebakken in ons pensioenstelsel. Het is daarom goed dat in het pensioenakkoord is afgesproken dat de toezeggingen minder hard worden. Denemarken leert ons dat dit niet ten koste hoeft te gaan van het vertrouwen in pensioen, zolang mensen maar inzicht hebben in wat er met hun geld gebeurt. Daar moeten we dus voor gaan zorgen, beter dan nu het geval is. 

Peter Borgdorff
Directeur PFZW

Bezint eer gij begint

Wat moeten we toch beginnen met die lage rente? Wat zijn de oorzaken ervan en wat zijn de gevolgen voor pensioenfondsen? Ik sprak er maandag 23 september over met de Tweede Kamer en in het tv-programma Radar. Er zijn gevolgen op korte termijn, maar ook op lange termijn. 

Op uitnodiging van de Tweede Kamer sprak ik met Kamerleden over de gevolgen van de lage rente voor pensioenfondsen. De Kamercommissie Financiën had verschillende deskundigen uitgenodigd om in een rondetafelgesprek in te gaan op de problemen en oorzaken van de lage rente. U weet hoe het zit: door de lage rente zitten pensioenfondsen al jaren in zwaar weer, en dat is er de afgelopen maanden bepaald niet beter op geworden. Daardoor dreigt volgend jaar voor miljoenen Nederlanders een verlaging van de pensioenen.

Korte termijn: pensioenverlagingen dreigen
Het gesprek over de problemen die de extreem lage rente veroorzaakt, lijkt zich vrijwel uitsluitend te concentreren op de dreigende verlaging van pensioenen in 2020. Dat is op korte termijn ook een urgente kwestie, waar veel mensen zich begrijpelijk grote zorgen over maken. Maar het probleem is helaas nog groter dan een dreigende verlaging in 2020: met de huidige regels lopen we de komende jaren zelfs het risico op een hele serie pensioenverlagingen. En de gevolgen van de lage rente strekken zich ook uit over de nog langere termijn.

Middellange termijn: een ingewikkelde puzzel bij de pensioenhervorming
Op de middellange termijn zorgt de extreem lage rente voor problemen bij de uitwerking van het pensioenakkoord. Als wij moeten blijven rekenen met de historisch lage risicovrije rente van vandaag, lijkt het moeilijk afspraken te maken die voor een goed pensioen gaan zorgen. De premies zullen dan fors moeten stijgen en het pensioen dat werknemers nog gaan opbouwen moet naar beneden worden bijgesteld. Het meegroeien van pensioenen met de stijgende prijzen lijkt dan ook voor lange tijd uit beeld. Kortom: met deze rente wordt een goed pensioen zo langzamerhand onmogelijk. Dat maakt de onderhandelingen over de uitwerking van het pensioenakkoord nog ingewikkelder dan ze al waren.

Lange termijn: de basis van ons pensioenstelsel staat onder druk
Ons pensioen is opgebouwd uit premie-inleg en rendement op de beleggingen. Dat rendement financiert het grootste deel van uw pensioen, want alleen de premie is daarvoor lang niet voldoende. De gemiddelde jaarlijkse rendementen van Nederlandse pensioenfondsen waren de afgelopen decennia uitstekend, ondanks verschillende crises op de financiële markten. Maar wat nu als we wérkelijk geloven dat de lage rente van vandaag een goede voorspelling is voor de rendementen die wij de komende tientallen jaren kunnen halen? Dan heeft sparen voor pensioen nauwelijks zin meer. Immers: als je niks verdient op je ingelegde geld, waarom zou je het dan opzij leggen? Dan kun je beter vandaag betalen voor de pensioenen van vandaag, zoals we ook bij de AOW doen: iedereen betaalt daarvoor elke maand premie en belasting, die direct wordt doorgesluisd naar gepensioneerden. Zonder beleggingsopbrengsten dus. Dat noemen we een omslagstelsel.

Een gevaarlijk verhaal
De stemmen die de laatste tijd af en toe opgaan om ons pensioen meer op die manier te financieren, vind ik een gevaarlijk verhaal vertellen. Onze rendementen zijn ook de afgelopen jaren ronduit goed geweest, zelfs als je ze corrigeert voor de stuwende werking van de lage rente op de aandelen- en obligatiekoersen. Die rendementen hebben we echt nodig voor een goed pensioen.
De piek in de vergrijzingsgolf moet in Nederland bovendien nog komen. Als steeds minder werknemers het pensioen van steeds meer ouderen moeten gaan betalen, dreigt ons pensioen op termijn helemaal onbetaalbaar te worden. Geld opzij leggen voor later – geld dat lang kan groeien - blijft wat mij betreft daarom het beste alternatief. We moeten er voor waken om, ondanks de huidige situatie met een extreem lage rente, het kind niet met het badwater weg te gooien. Nederland heeft een van de beste pensioenstelsels van de wereld, juist door deze gouden combinatie: we betalen nu voor de AOW-uitkeringen van vandaag, en we betalen vandaag voor onze pensioenuitkering van straks. Zo spreiden we de risico’s en profiteren we van de voordelen van twee systemen. Stoppen met ons huidige systeem van pensioenopbouw is bovendien een eenrichtingsweg: als we spijt krijgen, is het vrijwel onmogelijk om op onze schreden terug te keren. Mijn advies daarom: bezint eer gij begint. 

Peter Borgdorff
Directeur PFZW

De strijd om een goed pensioen

De afgelopen week was de moeilijke situatie waarin pensioenfondsen zitten volop in het nieuws, nadat we onze financiële cijfers over augustus publiceerden. Die cijfers stemmen niet vrolijk. De Tweede Kamer sprak tijdens de algemene beschouwingen na Prinsjesdag opnieuw over de problemen. En in het Algemeen Dagblad en op verschillende radiozenders mocht ik toelichten hoe onze deelnemers en gepensioneerden de dupe worden van de huidige extreme economische omstandigheden.    

Wij strijden, samen met andere pensioenfondsen, al lange tijd voor een goed pensioen. Met de huidige regels en de extreem lage rente van vandaag, raakt dat goede pensioen steeds verder uit het zicht. U draagt wel de lasten van de huidige economische situatie (de lage rente), maar kunt niet genieten van de lusten: de goede rendementen. Daarom pleiten we voor nieuwe spelregels. Waarmee de pensioenen beter kunnen meebewegen met de stand van de economie.

Er lijkt de afgelopen maand iets veranderd. Politiek Den Haag lijkt nu ook in de volle breedte te beseffen dat het zo niet langer kan. De Tweede Kamer wil dat minister Koolmees in gesprek gaat met de pensioenfondsen om te zoeken naar oplossingen. De minister heeft toegezegd dat gesprek aan te gaan. Een afspraak is inmiddels gemaakt. De Kamer gaat ook zelf het gesprek met ons aan. Maandag 23 september ben ik te gast om samen met andere deskundigen met Kamerleden te praten over de oorzaken en gevolgen van de extreem lage rente. U kunt dat rondetafelgesprek van de Commissie Financiën op maandag 23 september vanaf 16:15 uur hier live volgen.

Volop aandacht in de media
Ook de media duiken op het pensioennieuws. Maandagavond 23 september ben ik te gast bij het tv-programma Radar. Vorige week mocht ik al voor de microfoon bij Radio1 en BNR Nieuwsradio. Een aantal dagen eerder werd ik geïnterviewd door het AD . Mijn verhaal in de krant: “In 2008 hadden we een vermogen van 87 miljard euro en konden we de pensioenen laten stijgen. Nu hebben we 235 miljard euro vermogen en moeten we korten. De pensioenfondsen worden van de brug geduwd.” Het hele verhaal in het AD leest u hier.

De klok tikt
Het mag duidelijk zijn: de pensioenproblematiek staat bovenaan de agenda. Bij het bestuur van PFZW, bij de media, maar zeker ook bij de politiek. Dat is goed nieuws, maar de tijd dringt. In 2020 dreigen we voor miljoenen mensen het pensioen te moeten verlagen. Ik ben ervan overtuigd dat dat een slecht idee is, nu we in Nederland net bezig zijn nieuwe afspraken te maken over de toekomst van ons pensioen én we aankijken tegen krankzinnig lage rentestanden. Wij zetten ook de komende tijd alles op alles om te strijden voor uw belang. We hebben daar dringend hulp bij nodig van politiek Den Haag. Want de klok tikt… 

Peter Borgdorff
Directeur PFZW