George Clooney en ik

De jongerenclubs van pensioenuitvoerders PGGM, APG, MN en Achmea organiseren samen af en toe inspirerende bijeenkomsten voor jonge mensen die werken in de pensioenwereld. Deze  week kreeg ik een verslag onder ogen van hun laatste sessie, waar hersenonderzoeker Victor Lamme sprak. Hij vertelde waarom communicatie over pensioen vaak niet werkt. Dat was een fascinerend verhaal.

Victor Lamme is professor bij de afdeling Psychologie van de Universiteit van Amsterdam. Hij probeert er in zijn onderzoek achter te komen hoe ons bewustzijn werkt en hoe dat bewustzijn ons handelen stuurt. Hij schreef daarover onder meer het boek De vrije wil bestaat niet.

Ik ben gedoemd te mislukken
Volgens Lamme zijn alle pogingen van de pensioensector om het vertrouwen van het publiek terug te winnen gedoemd te mislukken. Want wat doen meer en meer pensioenfondsen? Ze zijn steeds transparanter, duidelijker over de risico’s en de kosten van pensioen, en geven meer en meer informatie over hoe ons pensioen nou eigenlijk werkt. Ze leggen uit waarom het beter is om je pensioen samen te regelen, door samen de kosten en de risico’s te delen. Lamme zegt dat deze aanpak zinloos is, zelfs averechts werkt. Precies de weg die ik kies in bijvoorbeeld dit blog, is kansloos. Ook míjn werk zal dus mislukken. Dat is de conclusie van hersenonderzoek. Ik moet eerlijk zeggen dat ik er wel even stil van was, toen ik dat deze week allemaal las.

Angst & afkeer  
Want hoe werkt het? Onze hersenen willen überhaupt niets weten van pensioen, heeft Lamme onderzocht. Het onderwerp pensioen zet de Insula aan het werk, een deel van ons brein dat normaal gesproken actief is bij pijn en verlies. We denken onbewust aan armoede, ziekte en dood als we over ons pensioen nadenken. En ook de Amygdala slaat aan bij het denken over pensioen. Dat deel van onze hersenen zorgt voor angst. En angst, daar houden we niet van. We keren ons ervan af. Door transparant te zijn, informatie te geven en eerlijk te vertellen over risico’s, wordt dat alleen maar erger volgens Lamme.

George Clooney
Hersenonderzoeker Lamme heeft gelukkig wel tips hoe het beter kan. We moeten de Accumbens weten te raken. Dat is het stukje van ons brein dat aanslaat op voedsel, seks, geld, status en complimenten. Dat ons dus een goed gevoel bezorgt. Bedrijven weten die knop in de hersenen vaak goed te vinden, en daarom wordt dat stukje van de hersenen ook wel de “koopknop” genoemd. Die moeten pensioenfondsen voortaan indrukken, zegt Lamme. Het gaat zo: zet George Clooney in een reclame van Nespresso, en een ordinair kopje koffie is opeens een spannende belevenis waar iedereen van wil genieten. Geen feitelijke informatie over koffie, maar een mooie man, dát helpt. We mogen dus wel praten over mooie rendementen, maar niet meer over risico’s. Want daar houdt ons brein niet van.

Moraal
De lessen van Lamme zijn buitengewoon leerzaam, maar ze zitten me niet lekker. Ik ga natuurlijk niet de uitkomsten van serieus wetenschappelijk onderzoek tegenspreken. Ik heb geen verstand van hersenonderzoek en bovenal veel respect voor de wetenschap. Maar ik twijfel of effectiviteit van communicatie altijd leidend moet zijn. Telt ook niet de moraal? De moraal, althans mijn moraal, vraagt om openheid. Om eerlijk zijn, ook al is de boodschap soms ingewikkeld, onzeker of onplezierig. Met mooi weer spelen en George Clooney zullen we op korte termijn ongetwijfeld mensen warm kunnen maken voor pensioen. Clooney is in ieder geval een stuk knapper dan ik, zoveel is zeker. Tegen hem ben ik kansloos als het om verleidingstactieken gaat. Maar wat gebeurt er op lange termijn? Wat als u erachter komt dat het lang niet altijd mooi weer is? Dat een pensioen zonder risico’s niet bestaat? Dat de bomen niet altijd tot in de hemel groeien? Dan voelt u zich lelijk bekocht, vermoed ik zo. En dát is pas echt schadelijk voor het vertrouwen. Dat heeft de crisis ons geleerd.

Ik ben benieuwd wat u ervan vindt. Wilt u voortaan alleen nog maar mooie mensen met positieve pensioenverhalen? Of toch liever het hele verhaal, ook al gaan er dan soms onplezierige stukjes van uw hersenen aan het werk?  
 
Peter Borgdorff
Directeur PFZW

NB
De afgelopen week kreeg ik van lezers veel reacties op mijn vorige blog. Dank daarvoor! De komende week zal ik op een aantal van die reacties onderaan dat blog nog reageren.

Comments

[Geplaatst door: Jan Leerput]

De overheid en de pensioenfondsen hebben ons pensioen verknald. We hebben eerst al te maken gehad met de afschaffing van het pensioen op basis van eindloon. Vervolgens is de vut afgeschaft (weg perspectief). Door de kunduz-coalitie is onze pensioenleeftijd van 65 afgeschaft (schade ca. € 40.000,-). En deze regering heeft er nog eens een versnelde verhoging van de pensioenleeftijd tegenaan gegooid, waardoor ik precies in de eerste groep zit die de volle twee jaar extra zal moeten werken. Kortom ik ben buitengewoon pessismistisch over de toekomst. Eerlijk gezegd heb ik aleen nog maar de stille hoop dat ik het niet meer zal hoeven meemaken dat ik 65 wordt, want dat zie ik als een waar schrikbeeld (twee jaar langer doorwerken, beschouw ik als twee jaar strafkamp). Samenvattend: er is niets meer te redden.

[Geplaatst door: Kristel van Heemert]

Ik denk dat Victor Lamme dit anders bedoelt. Voordat je mensen meer over de inhoud van de regeling kunt vertellen, moet je er eerst voor zorgen dat ze naar je willen luisteren. Dit doe je door de buitenkant van het product pensioen minder 'angstaanjagend'te maken en het Accumbens te raken. als we dit een tijd als sector met z'n allen voor elkaar krijgen, zullen ook de media anders gaan berichten en komt er een basis van vertrouwen. Als je vervolgens open bent over het product zullen mensen daar met een heel andere blik naar kijken, nl. met de blik van vertrouwen. Het een sluit het ander dus niet uit. George Clooney en open communiceren gaan dan hand in hand zeg maar. BTW mochten we als sector George inschakelen dan wil ik 'm best uitleggen hoe die ons pensioen het best verkoopt.